Z wrocławskich ziem pochodzi wiele zasłużonych osób pochodzenia żydowskiego. Jednym z nich jest Ferdinand Lassalle – niemiecki polityk, działacz socjalistyczny, pisarz, czołowy ideolog lassalizmu i niezrównany agitator – można o nim napisać bardzo wiele. Znany był (i w wielu kręgach wciąż jest) jako wybitny myśliciel, twórca wielu prac naukowych oraz mówca polityczny. Jednak jego porywczy i buntowniczy charakter oraz niejednokrotne zatargi z policją przyniosły mu dwuznaczną sławę. Zawsze gotowy do obrony swoich racji politycznych i ideologicznych, do samego końca walczył za sprawę robotników niemieckich.
Ferdinand Lassalle został pochowany na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu, o którym pisaliśmy tutaj. Tekst o tym niezwykłym miejscu jest wstępem do cyklu o pochowanych na nim zasłużonych osobach pochodzenia żydowskiego. Zapraszamy więc do zapoznania się z historią pierwszego z nich.
Młodość i nauka
Ferdinand Lassalle urodził się 13 kwietnia (na jego nagrobku widnieje błędna data 11 kwietnia) 1825 roku we Wrocławiu przy Rossmarkt 6, obecnym placu Bohaterów Getta. Jego rodzicami byli rzemieślnik Heyman Lassal oraz Rosalie Lassal z domu Herzfeld. Ojciec Lassale’a początkowo nazywał się Chaim Wolfsson, a nowe nazwisko wziął od nazwy miasta Loslau (dzisiaj Wodzisław Śląski), w którym uczęszczał do szkoły rabinackiej. Zmian nazwiska była spowodowana możliwością dowolnego osiedlania się i wykonywania rzemiosła na terenie Prus dla Żydów z niemiecko brzmiącym nazwiskiem.
W szkołach zawsze zadziwiał zdolnościami pisarskimi. Już w gimnazjum zaczytywał się w dzieła klasyków niemieckich i greckich. Po skończeniu wrocławskiego Gimnazjum św. Marcina w 1843 roku i szkoły handlowej w Lipsku, Lassalle dzięki zapracowanemu stypendium studiował filozofię na Uniwersytecie Wrocławskim. Po roku przeniósł się na Uniwersytet Berliński (gdzie poznał twórcę socjalizmu narodowego – Karola Marksa), z którego wrócił po roku do Wrocławia by kontynuować tutaj naukę. Po zakończeniu studiów przebywała przez jakiś czas w Paryżu, gdzie zmienił swoje nazwisko na „Lassalle”.
W 1948 roku brał udział w niemieckiej wiośnie ludów
Wtedy też poznał niemieckiego filozofa i socjologa Fryderyka Engelsa oraz ponownie spotkał Karola Marksa, z którym pomimo dużej różnicy poglądów na scenie socjalistycznej, nawiązał serdeczne stosunki. Wstąpił wtedy do demokratycznej grupy skupionej wokół Marksa oraz redagowanej przez niego „Nowej Gazety Reńskiej”. Był to pierwszy większy krok w karierze politycznej Lassalle’a.
Po stłumieniu zrywów rewolucyjnych w tym samym roku Ferdinand Lassale został wtrącony do więzienia na kilka miesięcy za skrajne poglądy polityczne. Po wyjściu skupił się na pracy literackiej i naukowej. Zaczął wtedy opracowywać własną teorię socjalizmu, która przyniesie owoce w jego późniejszej pracy politycznej. Już wtedy Lassalle stawał w obronie robotników przed wyzyskiem i głosił hasła walki o prawa pracownicze. Za swoje odczyty przed robotnikami niejednokrotnie stawał przed sądem. Żądał także prawa do głosowania powszechnego. W tym wszystkim odrzucał jednak rewolucje i przeciwstawiał się radykalizmowi politycznemu. Pomimo jego burzliwego charakteru i niejednokrotnemu stawianiu się władzy, głęboko wierzył w dojście do sprawiedliwości i równości społecznej w ramach demokracji.
23 maja 1863 roku, Ferdinand Lassalle założył Powszechny Niemiecki Związek Robotniczy
Związek był pierwszą niemiecką organizacją robotniczą. Jego członków nazywano lassalczykami od lassalizmu, który był reformistycznym kierunkiem w niemieckim ruchu robotniczym opartym na koncepcjach Lassallle’a. Jego ideologia odrzucała marksistowską teorię rewolucji i walkę poprzez strajki. W odróżnieniu od myśli Karola Marksa, walki te powinny być prowadzone legalnymi środkami przy pomocy państwa niemieckiego, dlatego członkowie związku robotniczego godzili się na współpracę z władzami. Oznaczało to całkowite odrzucenie rewolucji i dążenie do polepszenia warunków pracy robotników poprzez demokracje, a zjednoczenie ojczyzny miało odbyć się pod silnym rządem.
Działania na rzecz rozwoju partii przerwała jego nagła śmierć
Ferdinand Lassale został postrzelony 27 sierpnia 1864 roku w Genewie w Szwajcarii podczas pojedynku o kobietę. Jego wybranką była baronówna Helene von Donniges, z którą Lassale miał zamiar się ożenić. Niestety ojciec Helene był przeciwko temu związkowi, dlatego porywczy Lassalle wyzwał na pojedynek jego i jej byłego narzeczonego, Jabko von Rakowitza. Wskutek postrzału zmarł 31 sierpnia w hotelu „Victoria”. Miał wówczas 39 lat.
Zdecydowano pochować się go w jego rodzinnym mieście, na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu. Podczas II wojny światowej hitlerowcy splądrowali jego grób, który został odnowiony w 1946 roku. Ponoć co roku 30 kwietnia organizowana jest tam skromna uroczystość upamiętniająca Lassalle’a.
Jego poświęcenie nie poszło jednak na marne. Prawie 10 lat po jego śmierci, w 1875 roku założona przez niego parta robotnicza połączyła się z Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą, tworząc Socjalistyczną Partię Robotników Niemieckich.
Jeżeli jesteście ciekawi dzieł napisanych przez Ferdinanda Lassalle’a, tutaj możecie zobaczyć ich wykaz.
Bibliografia:
H. Olszewski, Słownik twórców idei, Poznań 1988, s. 211-213.
M. Łagiewski, Stary cmentarz żydowski we Wrocławiu, Wrocław.
S. Pawlicki, Lassalle i przyszłość socjyalizmu, Kraków 1874.
