Ojczyzną szopek są Włochy, a za ich pierwszego twórcę uważa się św. Franciszka z Asyżu. Jednak tradycja wykonywania i ustawiania szopek najbardziej rozwinęła się na niemieckojęzycznych obszarach górskich, w Tyrolu, Bawarii i Śląsku. Pierwsze szopki na Śląsku pojawiły się już w drugiej połowie XVI wieku.
Początkowo ustawiano je w kościołach i magnackich rezydencjach, ale nie minęło wiele czasu i zaczęły pojawiać się także w domach mieszczan. Ukochali oni szczególnie szopki skrzynkowe, których popularność nie może dziwić, bowiem wykonujący je sudeccy rzemieślnicy osiągnęli w tych małych, niemal teatralnych przedstawieniach prawdziwe mistrzostwo.
Szczególnie piękne szopki powstawały w Kotlinie Kłodzkiej i na przedgórzu Karkonoszy. Wykonywali je zarówno znani artyści jak i cała rzesza zdolnych rzeźbiarzy amatorów.
We Wrocławiu w Muzeum Miejskim (Pałac Królewski, ul. Kazimierza Wielkiego 35) odbywa się wystawa ,,Od szopek śląskich do krakowskich”, która potrwa od 03.12.2021 do 27.02.2022.
środa-sobota — 11:00-17:00
niedziela — 10:00-18:00
Na wystawie we wrocławskim Pałacu Królewskim zaprezentowanych zostanie kilkadziesiąt unikatowych szopek śląskich, w tym niezwykle rzadkie szopki skrzynkowe z kolekcji Henryka Tomaszewskiego, twórcy wrocławskiej pantomimy. Część szopek śląskich została wypożyczona z Domu Śląskiego (Haus Schlesien) koło Bonn. Ekspozycje uzupełniają słynne szopki krakowskie.
Tradycja Szopek Bożonarodzeniowych
Oprócz Świętej Rodziny i orszaku Trzech Króli w szopkach skrzynkowych umieszczano postacie mieszczan, często ubranych w noszone wówczas stroje. Coraz więcej miejsca zajmowały figury przedstawiającej różne grupy społeczne i zawody. Często towarzyszyły im także postaci charakterystyczne dla Śląska, mnisi z zakonu cystersów, a nawet duch Karkonoszy – Liczyrzepa. Ważne było również tło głównego motywu. Twórca takiej szopki przedstawiał to, co znał najlepiej, zatem najczęściej scenę Narodzenia umieszczano w górskiej perspektywie, którą dodatkowo okraszano widokami inspirowanymi wyglądem dolnośląskich wsi lub miast.
Pojawiają się w nich znajomo wyglądające zamki, kamieniczki i domy. Choć większość tego typu szopek była rzeźbiona w drewnie, nie stroniono także od innych technik. Czasem zamiast drewna używano wosku, a szatę roślinną wykonywano z barwionego mchu lub polnych roślin. W skromniejszej wersji figurki wycinano z papieru. Poza szopkami skrzynkowymi, które zdobiły prywatne domy, tradycją było też ustawianie szopek w kościołach i klasztorach. Te były często znacznie bardziej okazałe, z wolnostojącymi figurami umieszczonymi w imitującej prawdziwą szopkę drewnianej skrzyni lub kamiennej grocie. Wykonywali je zawodowi rzeźbiarze, absolwenci najlepszych szkół plastycznych w Europie. Pod względem formy odzwierciedlały one panujące wówczas w sztuce mody i nurty m.in.: historyzm czy art deco. O różnorodności śląskich szopek najlepiej świadczą wspomnienia dawnych mieszkańców regionu:
„Były tam kolorowe, ruchome szopki z zabawkowymi figurkami obok jednoznacznie archaicznych bądź ludowo prostych. Jedne typowo niemieckie, inne egzotycznie wschodnie, to znów typowo śląskie, gdzie Liczyrzepa i koboldy wślizgują się w ziemski orszak Marii i Józefa. Albo też style mieszają się tak dziwacznie, że palmy Galilei wzrastają obok górskiego szałasu albo śnieg leży na architektonicznych snach z 1001 nocy.”
Tradycja śląskich szopek zanikła po 1945 roku. Ponieważ wystawiano je co roku narażone były na zniszczenia i zużycie, dlatego do dziś ocalała jedynie znikoma ich ilość, szczególnie tych domowych – skrzynkowych.
Na wystawie we wrocławskim Pałacu Królewskim zaprezentowanych zostanie kilkadziesiąt unikatowych szopek śląskich, w tym niezwykle rzadkie szopki skrzynkowe z kolekcji Henryka Tomaszewskiego, twórcy wrocławskiej pantomimy. Część szopek śląskich została wypożyczona z Domu Śląskiego (Haus Schlesien) koło Bonn. Ekspozycje uzupełniają słynne szopki krakowskie.
Kuratorka wystawy Magdalena Szmida-Półbratek
03.12.2021 — 27.02.2022
Pałac Królewski
ul. Kazimierza Wielkiego 35
50-107 Wrocław
środa-sobota — 11:00-17:00
niedziela — 10:00-18:00
Wstęp płatny: bilet normalny 15 zł, bilet ulgowy 10 zł.
