Wystawa „Czarna sukienka. Patriotki w walce o wolność” poświęcona jest roli kobiet w największym zrywie narodowym XIX wieku – Powstaniu Styczniowym, którego 160. rocznicę obchodzimy w 2023. Ekspozycja przygotowana w Muzeum Pana Tadeusza (Oddziale Zakładu Narodowego im. Ossolińskich) składa się z dwóch części: pierwsza opowiada o udziale kobiet polskich w Powstaniu Styczniowym, druga odnosi się do czasów nam bliższych – rewolucyjnych zrywów kobiet okresu „Solidarności” w Polsce. Wystawa przypomina o znaczącym zaangażowaniu Polek – tytułowych patriotek, które masowo i z zapałem walczyły o wolność.
Opozycjonistki „Solidarności” były spadkobierczyniami uczestniczek Powstania Styczniowego i wiele się od nich nauczyły. Pomimo różnicy epok dzielącej wydarzenia lat 1863 i 1981 postawy kobiet w walce o suwerenność kraju pozostały niezmienne. Za wszelką cenę, często z narażeniem życia i zdrowia, sprzeciwiały się panującej władzy. Były prześladowane, bite, więzione, szantażowane i zastraszane. Ukrywały spiskowców, organizowały zbiórki jedzenia – były kurierkami, łączniczkami, sanitariuszkami.
Kobiety Powstania Styczniowego w ramach masowego protestu politycznego przywdziały żałobne stroje, nosiły tak zwaną „czarną biżuterię”: broszki, naszyjniki, bransolety, kolczyki. Biżuterię wykorzystywano do celów propagandowych i wykonywano z tanich, ogólnie dostępnych materiałów. Na ekspozycji pokazano proces wejścia czarnej biżuterii do kanonu symboliki patriotycznej, ukształtowanej w latach 1861–1864, wznowionej w czasie I wojny światowej, stanowiącej symbolikę Odrodzonej Polski, noszonej podczas II wojny, a także w okresie „Solidarności”. W latach 80. XX wieku internowane kobiety w geście sprzeciwu haftowały lub wyszywały na swetrach, koszulach, skarpetach czy szalikach symbole „Solidarności”. Powstawały ręcznie wyrabiane krzyżyki z orzełkami w koronie, medaliony, pierścionki, bransolety, różańce.
W narrację ekspozycji wpleciono krótkie życiorysy i dokonania tak barwnych postaci jak autorki pamiętników Emilia ze Szwarców Heurichowa oraz jej córka Teodora z Heurichów Kiślańska, powieściopisarka Eliza Orzeszkowa, uczestniczka wielu manifestacji patriotycznych Anna Henryka Pustowójtówna, działaczka społeczna Zofia Romanowiczówna, a także autorka opracowania „Ciche bohaterki” Maria Bruchnalska. Nie sposób nie wspomnieć również o kobietach takich jak Joanna Lenartowicz, Jadwiga Kryńska, Janina Drabowska, Wanda Kołodziejczyk czy Grażyna Kuroń, które straciły życie lub zdrowie w wyniku działań służb PRL.
Na wystawie oprócz eksponatów ze zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich zobaczymy obiekty wypożyczone z prywatnej kolekcji Wojciecha Postuły – antykwariusza, pasjonata historii Polski, miłośnika pamiątek historycznych – oraz ze zbiorów Jacka Dehnela – pisarza, kolekcjonera fotografii, tłumacza. Na ekspozycji znajdą się również: rekonstrukcja sukni żałobnej wykonana przez Elżbietę Dunin-Wąsowicz oraz kopie chorągwi z okresu Powstania Styczniowego wykorzystywane przez oddziały powstańcze lub niesione na czele procesji i demonstracji – przedmioty te prezentujemy dzięki uprzejmości Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum.
Na wystawie będzie można przyjrzeć się nie tylko czarnej biżuterii (pierścienie, naszyjniki, bransolety, broszki), ale i elementom stroju żałobnego, biżuterii patriotycznej z przełomu XIX i XX wieku, modlitewnikom, drukom ulotnym, rękopisom, fotografiom, drzeworytom, akwarelom. Zaprezentujemy również dokumenty filmowe z udziałem więźniarek politycznych z okresu „Solidarności”; unikalne zdjęcia z demonstracji; odzież i biżuterię patriotyczną oraz piosenki w wykonaniu internowanych „gołdapianek”. Materiały zostały pozyskane między innymi z Europejskiego Centrum Solidarności, Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”, z Ośrodka KARTA oraz od prywatnych właścicieli: Apolonii Dwurnik, Bogny Janiec.
Kuratorkami wystawy są Małgorzata Orzeł, Magdalena Sozańska, Magdalena Sudoł. Kuratorką części wystawy poświęconej czasom „Solidarności” jest Marta Dzido.
W programie wydarzeń towarzyszącym wystawie znajdą się między innymi oprowadzania, warsztaty haftu zaangażowanego, warsztaty graficzne oraz warsztaty tworzenia biżuterii dla dzieci i młodzieży, pokazy filmowe, wykład popularyzatorski pt. „Piątki”, „Entuzjastki”, „Kumy” „Klaudynki”, „Komitety niewiast” – Polki w Powstaniu Styczniowym oraz debata poświęcona patriotkom.
Patroni medialni: TVP Kultura, TVP3 Wrocław, Radio Wrocław, Radio Ram, Radio Wrocław Kultura, Kocham Wrocław, Niezła sztuka
Program wydarzeń towarzyszących wystawie
Wrzesień 2023
Wernisaż wystawy „Czarna sukienka. Patriotki w walce o wolność”
- 15 września 2023 (piątek), godz. 17.00
- wstęp wolny
W czasie wernisażu wystawy będzie można porozmawiać oraz sfotografować się z członkiniami z Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej i Kostiumingu „Krynolina”, które na ten czas przebiorą się w zrekonstruowane stroje z epoki z okresu „żałoby narodowej”.
Oprowadzanie po wystawie
- 16 września 2023 (wtorek), godz. 14.00
- wstęp bezpłatny, liczba miejsc ograniczona, wejściówki do odbioru w kasach muzeum
- prowadzenie: Małgorzata Orzeł, dr Joanna Hytrek-Hryciuk
W czasie oprowadzania opowiemy o udziale kobiet w walkach przygotowujących do wybuchu Powstania Styczniowego, a także ich poświęceniu w trakcie trwającego zrywu. Dzięki drugiej części ekspozycji poznamy losy opozycjonistek „Solidarności”, które były spadkobierczyniami uczestniczek Powstania Styczniowego i wiele się od nich nauczyły. Pomimo różnicy epok dzielącej wydarzenia lat 1863 i 1981 postawy kobiet w walce o suwerenność kraju pozostały niezmienne.
„Piątki”, „Entuzjastki”, „Kumy” „Klaudynki”, „Komitety niewiast” – Polki w Powstaniu Styczniowym
- 17 września 2023 (niedziela), godz. 12.00
- wstęp bezpłatny, liczba miejsc ograniczona, wejściówki do odbioru w kasach muzeum
- wykład w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa
- prowadząca: Małgorzata Orzeł
Podczas wykładu poznamy historię kobiet w Powstaniu Styczniowym, odpowiemy na pytanie kim były „Piątki”, „Entuzjastki”, „Kumy” „Klaudynki”, co kryje się pod hasłem „Komitety niewiast”. Poznamy również symbolikę prezentowanej na wystawie czarnej biżuterii oraz strojów żałobnych.
Szczegółowy program wydarzeń na kolejne miesiące wkrótce.
Muzeum Pana Tadeusza
Oddział Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
Muzeum Pana Tadeusza to część Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, w której zbiory Ossolineum prezentowane są na bogatym tle historycznym i literackim. Funkcjonuje od maja 2016 roku w jednej z piękniejszych kamienic Wrocławia – Pod Złotym Słońcem (Rynek 6).
Wystawa stała muzeum składa się z trzech części. Pierwsza z nich, „Rękopis Pana Tadeusza”, opowiada o powstaniu i recepcji książki niezwykłej – być może ostatniej, której fragmenty na pamięć znają niemal wszyscy Polacy. Jedyny istniejący rękopis Mickiewiczowskiego arcydzieła w otoczeniu kilkuset autentycznych manuskryptów, starodruków, grafik, obrazów, rzeźb i przedmiotów codziennego użytku, zilustrowanych i skomentowanych za pomocą stu aplikacji i prezentacji multimedialnych – to zaproszenie do rozmowy o polskiej kulturze i historii walki o niepodległą ojczyznę.
Druga część wystawy stałej, „Misja: Polska”, to opowieść o romantycznej idei wolności przeniesionej w realia II wojny światowej i czasów powojennych. Na przykładzie życiorysów Jana Nowaka- Jeziorańskiego i Władysława Bartoszewskiego prezentuje losy pokolenia, które dorastało w wolnej po 123 latach zaborów ojczyźnie, ale w 1939 roku stanęło przed koniecznością walki o niepodległość, a następnie o suwerenną obecność Polski w nowoczesnej Europie. Obaj świadkowie historii przekazali Ossolineum bezcenne zbiory dokumentujące ich losy, wydarzenia, w których uczestniczyli, a także kolekcje dzieł sztuki i archiwa.
9 października 2021 w Muzeum Pana Tadeusza została otwarta trzecia ekspozycja stała – „Pan Tadeusz Różewicz”.
Wystawa o Tadeuszu Różewiczu stanowi pomost między częścią literacką a historyczną Muzeum Pana Tadeusza, czyli treścią i kontekstami Mickiewiczowskiej epopei oraz ekspozycją „Misja: Polska”. Opowiada o bohaterze XX wieku, przedstawicielu pokolenia Kolumbów, który tak jak Jan Nowak-Jeziorański i Władysław Bartoszewski walczył z bronią w ręku w II wojnie światowej, ale po jej zakończeniu stronił od polityki. Chciał stać się głosem anonimowego człowieka, będąc jednocześnie wnikliwym obserwatorem i komentatorem rzeczywistości oraz wybitnym poetą. Można na niej zobaczyć wybór materiałów pochodzących z obszernego archiwum przekazanego Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich, obejmującego nie tylko bezcenne rękopisy, ale także dokumenty
i przedmioty codziennego użytku oraz imponujący księgozbiór. Zbiory Ossolineum uzupełniają wypożyczenia z innych instytucji (malarstwo) i od osób prywatnych (osobiste pamiątki, fotografie).
Bogaty program edukacyjny i artystyczny muzeum, a także szereg organizowanych przez placówkę wystaw czasowych i działań interdyscyplinarnych poszerzają perspektywę problemową wystaw stałych, co pozwala na podjęcie dialogu z najciekawszymi wątkami kultury współczesnej. Muzeum prowadzi także działalność badawczą i inspiruje wydarzenia poświęcone społecznemu oddziaływaniu twórczości literackiej.
Otwarte dzięki wsparciu udzielonemu z funduszy norweskich i funduszy EOG, pochodzących z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii, oraz środków krajowych, a także dzięki hojności mieszkańców Wrocławia Muzeum Pana Tadeusza przez pierwsze siedem lat działalności odwiedziło ponad trzysta tysięcy osób.
W 2019 roku Muzeum Pana Tadeusza otrzymało wyróżnienie jury Europejskiej Nagrody Muzealnej Roku (EMYA).
