Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu przygotowało wystawę pt. „Ku nowemu życiu. Żydzi na Dolnym Śląsku w latach 1945-1970”. Jest to pierwsza ekspozycja o tak dużym zasięgu, na której prezentowane są różne świadectwa istnienia społeczności żydowskiej w naszym regionie w okresie powojennym.
Po II Wojnie Światowej Dolny Śląsk był największym skupiskiem Żydów ocalonych przed zagładą. Szacuje się, że w naszym regionie zamieszkiwało ich nawet ok. 100 tys., z czego pewną część stanowili ocaleni z obozu Gross-Rosen i jego licznych filii, a także przesiedleńcy z ZSRR. Niewielki procent stanowili także niemieccy Żydzi (przedwojenni mieszkańcy Dolnego Śląska), którzy w 1946 roku byli zmuszeni opuścić Polskę w ramach wysiedlenia ludności niemieckiej.
Mniejszość żydowska zamieszkiwała głównie (blisko 92% społeczności żydowskiej) powiaty: wrocławski, dzierżoniowski, wałbrzyski, legnicki, świdnicki, kłodzki, złotoryjski i ząbkowicki.
Wielu polskich Żydów było pionierami swojego życia kulturalnego. W 1950 roku powstało Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce (TSKŻ) – oddziały tej organizacji mieściły się w 35 miastach w Polsce, z czego 15 na Dolnym Śląsku. TSKŻ dbała o kulturę i język jidysz (m.in w ramach działalności wydawniczej), a także podtrzymywanie tożsamości żydowskiej, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Z Towarzystwem związani byli twórcy kultury, którzy reprezentowali literaturę, teatr, muzykę, czy publicystykę. W kulturze żydowskiej istotną rolę odgrywały teatry, m.in. w Dzierżoniowie, Wałbrzychu, czy Dolnośląski Teatr Żydowski we Wrocławiu. Znaczące dla aspektu kulturalnego tej społeczności były też wydawnictwa wydające publikacje w języku jidysz m.in. Niderszlezje we Wrocławiu, a także Spółka Wydawnicza „Amikam” z Wałbrzycha wydająca książki z zakresu historii i kultury polskich Żydów.
Dla wielu Żydów wybór Dolnego Śląska wiązał się z: bliskością do granicy, możliwością zatrudnienia (głównie przez spółdzielnie: szewskie, krawieckie, transportowe, czy elektrotechniczne), dostępnością mieszkań po wysiedlonych Niemcach, licznością organizacji i klubów żydowskich, czy istnieniem żydowskich zrzeszeń religijnych, bibliotek, teatrów, szkół artystycznych i muzycznych.
– Nasza wystawa jest elementem apelu do sumień, głosem, który dopełnia wołanie o tolerancję. Etnografia ma to w swojej misji, dlatego zawsze walczymy ze stereotypami. Staramy się, aby kulturowe różnorodności prowadziły ze sobą dialog, a nie walkę – mówiła o misji wystawy Elżbieta Berendt, kierownik Muzeum Etnograficznego.
Wystawa „Ku nowemu życiu. Żydzi na Dolnym Śląsku w latach 1945-1970” ma na celu przypomnienie części historii regionu w okresie powojennym, a także doedukowanie w tematyce społeczności żydowskiej na Dolnym Śląsku. „Ku nowemu życiu” to także tytuł książki autorstwa Jakuba Egita, wydanej w języku jidysz. Ta pochodząca z 1947 roku publikacja podsumowuje dwa lata istnienia tzw. osiedla żydowskiego na Dolnym Śląsku. Metaforyczne znaczenie „nowego życia” związane jest z nowym etapem w życiu ocalonych przed Holocaustem. – Ku nowemu życiu. Żydzi na Dolnym Śląsku w latach 1945-1970 to pierwsza wystawa, która w tak obszerny sposób prezentuje życie Żydów w naszym regionie – mówi Tamara Włodarczyk, jedna z kuratorek wystawy. – Tutaj, na Dolnym Śląsku Żydzi mieli szansę budować nowe życie po Holocauście. Tutaj przypominali sobie o tragedii, która spotkała ich społeczność, ale tutaj było im też najłatwiej odtworzyć to, co zabrała im II Wojna Światowa – dodaje kuratorka.
Ekspozycja zawiera liczne rekwizyty, dokumenty archiwalne, elementy opisowe, fotografie a także obszerne materiały z prasy żydowskiej, syjonistycznej oraz polskiej. Wystawie towarzyszy oprawa muzyczna z wykorzystaniem utworów Nataszy Zylskiej, popularnej piosenkarki w latach 50. W okresie powojennym muzyka tej artystki odtwarzana była m. in. w klubach żydowskich.
Przy tworzeniu wystawy „Ku nowemu życiu …” z Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu współpracowała Katedra Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego, a także wrocławscy Żydzi udostępniający eksponaty i fotografie.
Uzupełnieniem wystawy jest publikacja popularnonaukowa, ilustrowana fotografiami, w której znajdują się wspomnienia czworga dolnośląskich Żydów oraz dwóch emigrantów marcowych.
Ekspozycję można obejrzeć od 12 listopada 2017 do 11 marca 2018 w Muzeum Etnograficznym przy ul. Traugutta 111/113 we Wrocławiu.
Wystawie towarzyszy szereg wydarzeń:
– 25 listopada, godz. 12:00 – wycinanki żydowskie – warsztaty dla dzieci w wieku 8-14 lat. Wstęp z biletem za 3 zł. Zapisy pod nr tel. 71 344 33 13 oraz mailowo: muzeum@muzeumetnograficzne.pl;
– 2 grudnia, godz. 16:00 – promocja książki „Ku nowemu życiu. Żydzi na Dolnym Śląsku w latach 1945-1970”, wstęp wolny;
– 13 stycznia 2018, godz. godz. 15:00 – kuratorskie oprowadzenie Tamary Włodarczyk z Muzeum Etnograficznego, wstęp wolny;
– 24 lutego 2018, godz. 15:00 – wykład Jerzego Kichlera pt. „Życie religijne we Wrocławiu do 1968 roku” , wstęp wolny;
– 3 marca 2018, godz. 11:00 – spacer po żydowskim Wrocławiu, wstęp wolny;
– 10 marca 2018, godz. 15:00 – finisaż wystawy, w programie m.in. wykład „Marzec ’68 we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku”, wstęp wolny.
