Społeczność Żydowska związana jest z Wrocławiem od niepamiętnych czasów przyczyniając się do jego kulturalnego oraz gospodarczego rozwoju. Najbardziej zasłużeni z nich zostali pochowani na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu, które ze względu na swoją historie i bogatą architekturę funkcjonuje również jako Muzeum Sztuki Cmentarnej. Cmentarz ten jest ważną częścią żydowskiej historii Wrocławia kultywującą pamięć o przedwojennych Żydach.
Jedną z nich jest Clara Sachs – jedna z bardziej uznanych kobiet pochowanych na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu (o którym pisaliśmy tutaj), ale także ważna postać w tworzących się w Europie kobiecych ruchów artystycznych w drugiej połowie XIX wieku. W ramach cyklu o uznanych postaciach pochodzenia żydowskiego pochowanych we Wrocławiu zapraszamy was do zapoznania się z jej historią.
Clara Sachs wychowywała się w zamożnym i artystycznym środowisku
Urodziła się w 1862 roku jako córka zamożnego kupca Leopolda Moritza Sachsa i Sophie Guradze na terenach Wrocławia. Założycielem fortuny Sachsów był jej dziadek, Moritz Sachs, który urodził się w Głogowie w żydowskiej rodzinie. Zaczynał od prowadzenia małego sklepiku w Breslau, aż w końcu został właścicielem dwóch świetnie prosperujących firm, na których dorobił się dużego majątku. Miał dwóch synów – Leopolda i Siegmunda, którzy stali się jego wspólnikami i przejęli po nim firmę.
Siedzibą rodową rodziny Sachsów, której wzniesienie zlecił Moritz Sachs w 1870 roku, była zabytkowa kamienica znajdująca się teraz naprzeciwko Opery Wrocławskiej na Placu Teatralnym 1-2. Neorenesansowa kamienica mieściła w sobie także prestiżowego sklepy oraz Café Fahrig – sławną kawiarnię znanego wiedeńskiego cukiernika, która stała się miejscem spotkań wrocławskich elit i intelektualistów. Kawiarnia była także miejscem spotkań Związku Przyjaciół Żydowskiej Muzyki i Sztuki oraz ulubionym miejscem spotkań Clary.
Artystka czerpała głównie z impresjonizmu
Duży wpływ na malarstwo Clary Sachs miały prace znanego francuskiego malarza Paula Cezanne’a. Zajmowała się malowaniem obrazów olejnych, pastelowych oraz rysunkiem, a tematem jej prac były głównie pejzaże i kwiaty. Pomimo żydowskiego pochodzenia, w jej twórczości nie da się odnaleźć wiele wątków żydowskich.
Malarstwa uczyła się na prywatnych studiach we Wrocławiu pod okiem Hermanna Bayera i pejzażysty Karla Schirma w Pracowni Malarstwa Krajobrazowego Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych. Następnie studiowała również w Berlinie pod okiem Juliusa Jacoba młodszego i u Karla von Marra w Monachium. Jeszcze przed 1900 rokiem wróciła do Wrocławia z gruntownym wykształceniem i wypracowanym warsztatem artystycznym, a w 1903 roku podjęła kolejne studia w Paryżu.
Warto tutaj wspomnieć, że ze względu na uprzedzenia panujące jeszcze w XIX wieku, kobietom trudno było wybić się na wielu polach zawodowych, zwłaszcza artystycznych, a kształcenie na uczelniach było co prawda dostępne dla kobiet, jednak w mocno ograniczonym stopniu. Uprawianie sztuki w kontekście zawodowym w tamtych czasach było zarezerwowane dla mężczyzn (kobietom z dobrych domów tworzenie przystało jedynie hobbystycznie), dlatego mimo swojej wysokiej pozycji społecznej, Clara była zmuszona studiować prywatnie.
Z tego też powodu w 1902 roku we Wrocławiu założono Stowarzyszenie Artystek Śląskich, do którego należała również Clara Sachs. Stowarzyszenie sprzeciwiało się uprzedzeniom wobec kobiet zajmujących się zawodowo sztuką oraz domagało się możliwości kształcenia na uczelniach artystycznych. Było to jedno z wielu tego typu stowarzyszeń kobiecych w Europie powstających już w drugiej połowie XIX wieku. Śląskie członkinie organizowały razem wystawy, także we wrocławskim salonie Lichtenberga, i chroniły nawzajem swoich interesów. Niektóre z ich wystaw odbiły się echem w lokalnych gazetach.
Clara Sachs była mocno związana z wrocławskim środowiskiem artystycznym
Przyjaźniła się z Eugene Spiro, jednym z najbardziej znanych malarzy XX wieku pochodzących z Wrocławia, który pracował wcześniej w firmie jej dziadka. Każde z nich wywarło jakiś wpływ na malarstwo tego drugiego.
Clara należała także do Niemieckiego Stowarzyszenia Artystów założonego w 1903 roku, które chroniła wolność sztuki i pomagało młodym artystom rozwijać swoje pomysły artystyczne z dala od ingerencji państwa.
Od 1905 roku mieszkała oraz prowadziła galerię w pałacyku myśliwskim książąt Hohenlohe na Szczytnikach należącym do zaprzyjaźnionego małżeństwa Neisserów, wokół którego skupiało się kulturowe i artystyczne życie Breslau. Do I wojny światowej, spotykali się tam najznakomitsi wrocławscy artyści, poeci, dziennikarze i przedstawiciele elity finansowej. Miejsce to przyczyniło się do kulturowego rozkwitu Wrocławia na przełomie XIX i XX wieku. Dzisiaj obiekt ten należy do parafii NMP Częstochowskiej.
Zmarła w 1921 roku
Jak wiele artystek tamtych czasów, nigdy nie wyszła za mąż poświęcając całe swoje życie sztuce. Została pochowana w rodzinnym grobowcu na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu.
Dwa miesiące po jej śmierci, w galerii Lichtenberga we Wrocławiu otwarto wystawę jej prac oraz portretów wykonanych przez jej bliskich przyjaciół. Część jej dzieł (tak, jak i dzieł innych wrocławskich artystów z tamtych czasów) prawdopodobnie spłonęła podczas obrony Festung Breslau w 1945 r., a większość, która przetrwała leży w rękach jej potomków. Muzeum Narodowe we Wrocławiu posiada w swoich zbiorach zdjęcie Clary Sachs na tle obrazów w galerii oraz obraz jej autorstwa „Kwiaty”.
Clara Sachs jest nie tylko uznaną Żydówką oraz wrocławianką. Jako artystka, wraz z kobiecymi ruchami działającymi wtedy na Śląsku wywarła duży wpływ na przyszłą emancypacją kobiet w środowisku artystycznym. Jej dzieła stały się ważne nie tylko na tle sztuki Dolnośląskiej, ale także sztuki kobiet w całej Europie, które w tamtych czasach były niedostrzegane i często wręcz niedopuszczane do artystycznego środowiska.
Swoim poświęceniem dla sztuki i zaangażowaniem w kulturalne życie swojego miasta, Clara Sachs przyczyniła się również do budowania Breslau jako jednego z najbardziej rozwiniętych miast w tamtejszych Niemczech. Po dziś dzień Wrocław jest znany jako jedno z najbardziej rozwiniętych kulturalnie miast w Polsce.
Bibliografia:
J. Harasimowicz, Encyklopedia Wrocławia, Wrocław 2006.
K. Stanicka-Brzezińska, „Zorganizowane i zaangażowane”. Mieszczański uch kobiecy…, Przegląd Kulturoznawczy nr 4 (34) 2007, s. 453-467.
M. Łagiewski, Stary cmentarz żydowski we Wrocławiu, Wrocław.
